Początek roku to okazja do przeprowadzenia rankingów i podsumowań.

Najważniejsze odkrycia, badania, projekty i inne wydarzenia w archeologii polskiej i na świecie.

PAP - Nauka w Polsce: Dobry rok dla polskich archeologów w kraju i za granicą.

"Mijający rok okazał się pasmem licznych odkryć dokonanych przez polskich archeologów. Spektakularnych znalezisk dokonano zarówno w Polsce, jak i za granicą, m.in. w Czarnogórze czy Egipcie. Odbyło się również szereg ważnych imprez promujących dokonania polskich archeologów i popularyzujących tę dziedzinę."

Na liście najważniejszych odkryć polskich archeologów znalazły się:

• odkrycie jednego z największych dotąd skarbów antycznych - prawie 5 tysięcy monet, wiele wcześniej nieznanych i dotyczących nieznanego wcześniej króla iliryjskiego - w Risan w Czarnogórze (misja Ośrodka Badań nad Antykiem Europy Południowo-Wschodniej Uniwersytetu Warszawskiego),
• odkrycie pierwszych w Polsce szczątków człowieka neandertalskiego w Jaskini Stajnia (dr Mikołaj Urbanowski),
• odkrycie najstarszego znanego pochówku na obecnych terenach Polski w Jaskini Borsuka w okolicy Krakowa (dr Jarosław Wilczyński i dr hab. Piotr Wojtal z Instytutu Systematyki i Ewolucji Zwierząt Polskiej Akademii Nauk oraz dr Anita Szczepanek - antropolog z Instytutu Zoologii Uniwersytetu Jagiellońskiego),
• odnalezienie w neolitycznych kopalniach krzemienia w Krzemionkach prahistorycznych narzędzi górniczych z kamienia, krzemienia i poroża, w tym kilofów o niespotykanych wcześniej formach (Artur Jedynak i Kamil Kaptur),
• odkrycie kamieniołomów w Sakkarze w Egipcie, z których pozyskiwano wapień do budowy piramidy faraona Dżesera - najstarszej piramidy Egiptu (prof. Karol Myśliwiec z Instytutu Kultur Śródziemnomorskich i Orientalnych PAN),
• odkrycie stajni w Tell El-Retaba w Delcie Nilu - jedynej jak dotąd rozpoznanej na terenie Egiptu stajni z III Okresu Przejściowego - 1069-664 lat p.n.e. (polsko-słowacka misja archeologiczna działająca pod auspicjami Centrum Archeologii Śródziemnomorskiej UW).

Najważniejsze projekty popularyzujące archeologię:

• I Festiwal Filmów Archeologicznych Kraków 2010,
• konferencja popularnonaukowa "Przeszłość dla przyszłości. Najnowsze osiągnięcia Instytutu Archeologii i Etnologii PAN.",
• projekt "Palmyra - Oaza Wyobraźni" - 50 lat obecności polskich archeologów w Syrii,
• "Czy leci z nami archeolog?" - powstający film popularujący archeologię lotniczą,
• "Przyjaciel faraonów" - powstający film poświęcony prof. Kazimierzowi Michałowskiemu, założycielowi polskiej szkoły archeologii śródziemnomorskiej,
• sukces "Archeowieści" - popularnonaukowego blogu  - jednego z laureatów konkursu "Popularyzator Nauki 2010".

Do ważnych dla polskiej archeologii wydarzeń zaliczone zostały ponadto:

• kontrowersje dotyczące identyfikacji odnalezionych we Fromborku domniemanych szczątków Mikołaja Kopernika,
• oraz nowe technologie prezentowane na konferencjach "Cyfrowa Przeszłość. Standardy digitalizacji dziedzictwa archeologicznego." na Uniwersytecie Kardynała Stefana Wyszyńskiego w Warszawie oraz "Metody geofizyczne w archeologii polskiej." w Instytucie Archeologii i Etnologii PAN w Warszawie.

2010 rok w polskiej archeologii - 10 najważniejszych wydarzeń według magazynu "Archeologia Żywa" (Polska ArcheoTOP 10 2010) ilustrowanych dobrymi zdjęciami (źródło: Odkrywcy.pl):

1. Ząb Neandertalczyka - trzy zęby trzonowe, odkryte w jaskini Stajnia w Jurze Krakowsko-Częstochowskiej to pierwsze szczątki neandertalczyków znalezione w Polsce i jednocześnie w ogóle najstarsze ludzkie szczątki odkryto w naszym kraju. 
   
2. Badania nad kulturą Chiribaya (Peru) - odkrycia polskich archeologów na cmentarzysku w El Pino są znamienne z dwóch powodów: dzięki nim wiemy więcej na temat jednej z ostatnich słabo poznanych przedinkaskich kultur południowego Peru oraz dlatego, że tym odkryciem polscy archeolodzy symbolicznie wkraczają w nowy obszar poszukiwań i mocno zaznaczają swoją obecność w Ameryce Południowej. 
   
3. Powrót dziedzictwa Pomorza do Szczecina - do Polski powróciło kilkaset zabytków, które w wyniku zawieruchy wojennej trafiły na teren Niemiec, w tym prawdziwe archeologiczne rarytasy i dzieła sztuki. Są wśród nich złote monety, prahistoryczna biżuteria i bursztynowy niedźwiadek. 
   
4. I Festiwal Filmów Archeologicznych, który zorganizowano w Muzeum Archeologicznym w Krakowie, otworzył nowe perspektywy w upowszechnianiu i promowaniu dziedzictwa archeologicznego Polski oraz naszych badań archeologicznych, prowadzonych zarówno w kraju, jaki i za granicą. 
   
5. Podziemny Rynek w Krakowie - jak twierdzą jego twórcy, jest to największe podziemne muzeum na świecie. Ale też ekspozycja pod rynkiem w Krakowie rzeczywiście przenosi współczesne polskie muzealnictwo archeologiczne w XXI wiek.
6. Skansen "Karpacka Troja" - najpierw skansen został doszczętnie zniszczony przez powódź. W czerwcu wody pobliskiej rzeki zniszczyły pawilon wystawowy, dwie zrekonstruowane wioski, ogrodzenie, drogi, parking, instalacje... A potem całość jeszcze gruntowniej odbudowano. Prace nad "Karpacką Troją" w Trzcinicy (woj. podkarpackie) to przykład, z jaką determinacją można walczyć o placówki, które w niebanalny sposób popularyzują wiedzę archeologiczną. 
   
7. Festiwal w Lądzie - w minionym roku odbyła się VI już edycja Festiwalu Kultury Słowiańskiej i Cysterskiej w Lądzie nad Wartą. Tym razem hasłem imprezy było: Misje, kościoły i klasztory. Festiwal w Lądzie zasługuje na uznanie ze względu na umiejętne połączenie ze sobą dwóch światów: nauki i tzw. rekonstruktorów. 
   
8. Odkrycie kurhanu w Hagar el-Beida - wykopaliska dokończono mimo niesprzyjających warunków: zastrajkowali robotnicy, a archeolodzy dostali list z pogróżkami. Mimo to zespół dr. Marka Chłodnickiego zakończył badania wielkiego meroickiego kurhanu w miejscowości Hagar el-Beida w Sudanie - i to z jakim sukcesem. 
   
9. Kościół w Czermnie - odkrycie fundamentów romańskiego kościoła w okolicach wsi Czermno na Lubelszczyźnie to dowód na to, jak skuteczne mogą być nowoczesne, nieinwazyjne metody badań archeologicznych. Właśnie dzięki nim potwierdzono lokalizację Czerwienia - głównego ośrodka Grodów Czerwieńskich. 
   
10. Skarb monet z Risan - monet jest prawie 5 tys. i łącznie ważą ponad 15 kg. Ten wielki skarb srebrnych i brązowych numizmatów znalazł zespół pod kierunkiem prof. Piotra Dyczka, prowadzący wykopaliska w Risan w Czarnogórze. To jedno z największych znalezisk antycznych monet na świecie. 
    

Archeowieści

Najciekawsze odkrycia w kraju:

1. Odkrycie pierwszych szczątków "polskich" neandertalczyków z jaskini Stajnia.
2. Skarb (srebrne monety i fragmenty biżuterii z XI wieku) z okolic Iławy.
3. Odnalezione ślady obecności pod Cieszynem Homo erectus sprzed 800 tys. lat.
4. Odnalezienie reliktów kościoła w Czermnie.
5. Odkrycia w Dzielnicy: neolityczny posążek i najstarsze żyto w Polsce.
6. Prehistoryczny grób ze Szczytnej (wyjątkowo bogaty w zabytki sprzed ponad 6 tys. lat).
7. Pochówek dziecka z jaskini Borsuka (najstarszy znany pochówek w Polsce).
8. Brama grodziska z 900 roku w Tumie.
9. (ex aequo) Sambijska biżuteria i rzymskie naczynie szklane - importy na cmentarzysku w Weklicach oraz wczesnośredniowieczna łaźnia z Brzezia w Małopolsce.

Najciekawsze polskie odkrycia za granicą:

1. Karawanseraj z Tell Arbid i obalenie hipotezy o prawie całkowitym wyludnieniu północnej Mezopotamii pod koniec III tysiąclecia p.n.e.
2. Kamieniołomy budowniczych najstarszej piramidy świata - piramidy Dżesera w Sakkarze w Egipcie.
3. Skarb monet z Risan w Czarnogórze.
4. Rzymski fort w Bałakławie na Krymie.
5. Prehistoryczna osada z V tys. p.n.e. w rejonie As-Sabbiya w Kuwejcie.

Supermózg.Gazeta.pl: najciekawsze odkrycia polskich archeologów w 2010 roku (i dobre zdjęcia).

"Mijający rok okazał się bardzo udany dla polskich archeologów. Nadzwyczajnych znalezisk dokonano zarówno w Polsce, jak i za granicą, m.in. w Czarnogórze i Egipcie." 

1. Skarb monet odkryty w Risan w Czarnogórze.
2. Polski neandertalczyk - pierwsze znane szczątki człowieka neandertalskiego z Jaskini Stajnia.
3. Pierwszy polski pochówek - grób dziecka sprzed najpewniej 27,5 tys. lat z Jaskini Borsuka.
4. Kunszt paleolitycznych jubilerów - kolekcja 112 zawieszek wykonanych z z zębów zwierzęcych z Jaskini Borsuka.
5. Prehistoryczne narzędzia górnicze z neolitycznych kopalni krzemienia w Krzemionkach.
6. Starożytna stajnia w Tell El-Retaba w Delcie Nilu w Egipcie.
7. Wapień dla faraona Dżesera - pozostałości po kamieniołomach, z których pozyskiwano wapień do budowy najstarszej piramidy Egiptu.
8. Udany rok archeologii - zrealizowano wiele szeroko zakrojonych projektów popularyzujących archeologię. Padł również pierwszy klaps filmu dokumentalnego o twórcy polskiej szkoły archeologii śródziemnomorskiej prof. Kazimierzu Michałowskim w reżyserii Władysława Jurkowa.

PAP - Nauka w Polsce: Rok 2010 w polskiej i światowej nauce.

Na liście najważniejszych wydarzeń w minionym roku znalazły się między innymi:

• W nieczynnym kamieniołomie, w Górach Świętokrzyskich naukowcy z Polskiego Instytutu Geologicznego oraz Uniwersytetu Warszawskiego odkryli skamieniałości i odciski stóp czworonożnych kręgowców lądowych (tetrapodów). Odkryte tropy okazały się starsze o ok. 18 mln lat od najstarszych tego typu skamieniałości znanych nauce. Wyniki polskich badań opublikowano w prestiżowym tygodniku naukowym "Nature".
• Naukowcy poznali genom neandertalczyka. Dzięki temu byli w stanie ustalić, że ludzie i neandertalczycy mogli sporadycznie krzyżować się ze sobą.
• Naukowcy znaleźli w regionie Afar w Etiopii szkielet sprzed 3,6 mln lat, należący do Australopithecus afarensis - tego samego gatunku, co szkielet słynnej Lucy, żyjącej 3,2 mln lat temu.
• Archeolodzy z Uniwersytetu Warszawskiego wykopali w Czarnogórze naczynie z 5 tysiącami monet ze srebra i brązu, ważących ponad 15 kg. To jeden z największych odkrytych dotychczas skarbów antycznych monet na świecie.
• Naukowcy PAN odkryli w Egipcie 46 nieznanych stanowisk archeologicznych - datowanych od dolnego paleolitu po późny neolit. Najcenniejsze okazało się znalezisko w rejonie oazy Fajum. Archeolodzy natknęli się tam na olbrzymią liczbę kości.
• Geolodzy z Państwowego Instytutu Geologicznego znaleźli na Suwalszczyźnie wieczną zmarzlinę sprzed 13 tysięcy lat. To europejski fenomen przyrodniczy i najzimniejsze skały w Europie. Zgodnie z prawami geotermii im głębiej wwiercimy się w skorupę ziemską, tym na gorętsze skały natrafimy. Paradoksalnie na zbadanym terenie temperatura zamiast rosnąć, wraz z głębokością - maleje.
• Pozostałości po łaźni odkryto w Brzeziu (Małopolska), w obrębie wczesnośredniowiecznej osady. To unikatowe odkrycie w skali polskiej archeologii. Przykłady łaźni Słowian były dotychczas znane przede wszystkim z arabskich źródeł pisanych.
• Najstarsze ślady obecności człowieka na terenie Polski odkrył zespół badawczy pod kierownictwem archeologa dra Eugeniusza Foltyna i paleogeografa dra Jana Macieja Wagi. Badacze znaleźli półprodukty i narzędzia wykonane 800 tysięcy lat temu ręką praczłowieka - Homo erectusa. Materiały odkryto w okolicach Kończyc (Ziemia Cieszyńska).
• Nowy gatunek człowieka odkryto na Syberii. To rewolucyjne odkrycie było możliwe dzięki zsekwencjonowaniu DNA pobranego z palca liczącego 30 tys. lat, a odnalezionego w syberyjskiej jaskini. Od nazwy jaskini hominidy nazwano denisowianami. Denisowianie żyli obok neandertalczyków i krzyżowali się z naszym gatunkiem, czyli Homo sapiens.

"Archaeology Magazine" (najpopularniejsze czasopismo archeologiczne na świecie, dwumiesięcznik, USA)

Top 10 Discoveries of 2010 - 10 najważniejszych odkryć archeologicznych 2010 roku:

• grobowiec Hekatomnosa (ojca Mauzoloza pochowanego w zaliczanym do siedmiu starożytnych cudów świata "Mauzoleum w Halikarnasie") z 390 r. p. n. e. odkryty w Milas w Turcji,
• odnalezienie paleolitycznych narzędzi kamiennych datowanych na okres między 130.000 a 700.000 lat p.n.e. w Plakias na Krecie,
• odkrycie nienaruszonego grobowca władcy Majów z ok. 350-400 r. n.e. pod piramidą El Diablo w ruinach El Zotz w Gwatemali,
• odkrycie dwóch starożytnych kompleksów piramid z ok. 800 r. p.n.e. w pobliżu miasta Jaen w Puszczy Amazońskiej w Peru,
• odnalezienie wraku brytyjskiego żaglowca HMS "Investigator" z 1853 roku w Mercy Bay, jednej z zatok kanadyjskiej Wyspy Banksa (Archipelag Arktyczny),
• rozkodowanie 60 procent genomu neandertalczyka - pozwoliło to m.in. ustalić, że ludzie i neandertalczycy mogli sporadycznie krzyżować się ze sobą,
• wyniki badań grobów noworodków w Tophet w Tunezji, które pozwoliły stwierdzić, że cmentarz nie powstał w wyniku masowych ofiar składanych przez Kartagińczyków, a był efektem wysokiej śmiertelności noworodków i młodszych dzieci,
• odnalezienie fragmentów szkieletu "Kadanuumuu" - przedstawiciela Australopithecus afarensis sprzed 3,6 mln lat w etiopskim Woranso-Mille w Etiopii,
• odnalezienie pozostałości kościoła z 1608 roku w Jamestown w stanie Wirginia w USA - najstarszego kościoła w Ameryce Północnej w pierwszej stałej osadzie angielskich kolonizatorów,
• opracowanie nowej nieinwazyjnej metody datowania radiowęglowego obiektów organicznych, pozwalającej na wykonanie badania bez widocznych zmian próbki, przez chemika Martina Rowe (dotychczas fragment próbki w procesie badania ulegał zniszczeniu).

"Nature" (jedno z najstarszych i najbardziej prestiżowych czasopism naukowych na świecie)

Wśród najważniejszych wydarzeń naukowych i przyrodniczych 2010 roku znalazły się publikacje wyników badań dowodzących, że człowiek współczesny (Homo sapiens) krzyżował się z przedstawicielami dwóch wymarłych gałęzi ludzkiej rodziny hominidów - Neandertalczykami i Denisowianami.